ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
Η Σμύρνη αποτέλεσε κέντρο του χριστιανισμού από την πρωτοχριστιανική εποχή. Με την πόλη αυτή συνδέονται σημαντικοί ιεράρχες, όπως ο Άγιος Πολύκαρπος, ο οποίος μαρτύρησε στην πόλη αυτή το 155 μ.Χ., ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ο οποίος διατέλεσε μητροπολίτης Σμύρνης την περίοδο 1785-1797, και ο εθνομάρτυρας Χρυσόστομος, ο τελευταίος μητροπολίτης Σμύρνης, ο οποίος θανατώθηκε από τον τουρκικό όχλο τον Σεπτέμβριο του 1922. Η Σμύρνη πριν την Καταστροφή διέθετε δεκατρείς ορθόδοξους ναούς.
Οι Σμυρναίοι πρόσφυγες – πρώτοι οικιστές της Ν. Σμύρνης ήθελαν να αναβιώσουν τη χαμένη τους πόλη στη νέα πατρίδα. Ανάμεσα στα στοιχεία εκείνα που υπηρετούσαν αυτό το σκοπό ήταν και οι εκκλησίες, τις οποίες έκτισαν στη Νέα Σμύρνη. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο μικρασιατικός ελληνισμός χαρακτηριζόταν από έντονη θρησκευτικότητα, καθώς η ορθόδοξη πίστη αποτελούσε βασική συνιστώσα της ατομικής αλλά και της συλλογικής τους ταυτότητας στην οθωμανική αυτοκρατορία. Έτσι, οι εκκλησίες τους στη νέα πατρίδα αποτέλεσαν εκτός από χώρους λατρείας, χώρους μνήμης και αναβίωσης της παλιάς ζωής, αλλά και σύμβολα ταυτότητας και ενότητας του προσφυγικού πληθυσμού.
Η Αγία Φωτεινή στη Σμύρνη
Ο ναός της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης ήταν ένας από τους παλαιότερους και ο σημαντικότερος ναός της πόλης, στον Κάτω Μαχαλά. Δεν είναι γνωστή η χρονολογία ανέγερσης του πρώτου ναού. Την περίοδο που μητροπολίτης Σμύρνης ήταν ο μετέπειτα πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (1785-1797) ανεγέρθηκε καινούργιος ναός. Ήταν ναός τρίκογχος και διέθετε τρία κλίτη. Το βόρειο και νότιο κλίτος ήταν αντίστοιχα αφιερωμένα στους αγίους Νικόλαο και Αθανάσιο. Χαρακτηριστικό του ναού της Σμύρνης ήταν το καμπαναριό του, που κατασκευάστηκε το 1856 από τον αρχιτέκτονα Ξ. Λάτρη. Επρόκειτο για το πιο υψηλό, σε πέντε επίπεδα, οικοδόμημα της πόλης. Στο χαμηλότερο επίπεδο σχηματιζόταν καμάρα, από όπου περνούσε δρόμος. Η κύρια καμπάνα ζύγιζε πάνω από τέσσερις τόνους και ήταν δώρο του πρίγκιπα Νικολάου της Ρωσίας. Το 1892 το κωδωνοστάσιο συμπληρώθηκε με μεγάλο κρουστικό ρολόι βαυαρικής κατασκευής. Επιπλέον είχε και ηλιακό ρολόι. Ο ναός κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε την ελληνική συνοικία τον Σεπτέμβριο του 1922.
Στη Νέα Σμύρνη
Μετά την εγκατάσταση στην Ελλάδα, οι πρόσφυγες οικιστές της Νέας Σμύρνης μερίμνησαν άμεσα για ανέγερση εκκλησίας, η οποία ασφαλώς θα αφιερωνόταν στην Αγία Φωτεινή. Ήδη το 1924 η Ένωση Οικοδομικών Συνεταιρισμών «Η Κοινότης Νέας Σμύρνης» αποφάσισε την ανέγερση του ναού, ο οποίος συμβολικά και σε κλίμα μεγάλης συγκίνησης θεμελιώθηκε τον Οκτώβριο εκείνου του χρόνου. Μόλις όμως το 1929 οικοδομήθηκε από τους πρώτους οικιστές, ένα μικρό ξύλινο παράπηγμα, στο ίδιο σημείο όπου σήμερα υψώνεται ο ναός της Αγίας Φωτεινής. Ο πρώτος ιερέας που λειτούργησε στο παράπηγμα της Αγίας Φωτεινής ήταν ο Κύριλλος Δελώφ.
Η ανέγερση του σημερινού ναού, σε περίοπτη θέση, επάνω σε λόφο, ώστε να δεσπόζει, ξεκίνησε το 1931. Τα σχέδια του ναού ήταν του αρχιτέκτονα Α. Δεμίρη. Τα έξοδα της ανοικοδόμησης, εκτός από όσα κατέβαλε το υπουργείο Πρόνοιας, καλύφθηκαν κυρίως από εράνους και συνδρομές ευπόρων και μη κατοίκων της Νέας Σμύρνης αλλά και Ελλήνων της διασποράς. Στην προσπάθεια να βρεθούν τα απαραίτητα χρήματα για τον ναό οργανώθηκε αγροτική γιορτή στο Άλσος Νέας Σμύρνης τον Αύγουστο του 1937, η οποία από τότε επαναλαμβανόταν κάθε χρόνο, συντελώντας θετικά στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή της νέας πόλης.
Η προσπάθεια εξεύρεσης χρημάτων για την ολοκλήρωση του ναού υπήρξε μεγάλη και σ’ αυτήν συμμετείχαν με όλες τους τις δυνάμεις οι κάτοικοι της Νέας Σμύνρης αλλά και πρόσφυγες από παντού, εντός και εκτός Ελλάδας.
Τα εγκαίνια του ημιτελούς ακόμα ναού γιορτάστηκαν στις 16 Απριλίου 1938 από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο, πρώην μητροπολίτη Τραπεζούντος. Το ίδιο έτος η Αγία Φωτεινή ανακηρύχθηκε μητροπολιτικός ναός. Τα επίσημα εγκαίνια του ναού έγιναν δύο χρόνια αργότερα και η πρώτη λειτουργία ήταν ο εσπερινός της 27ης Οκτωβρίου 1940, μία μέρα πριν την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Στη φωτογραφία που ακολουθεί απεικονίζεται ο ναός κατά την ημέρα των εγκαινίων.
Ο πόλεμος και η Κατοχή δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωση του ναού. Ο προαύλειος χώρος του ναού στην Κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως χώρος στρατωνισμού των δυνάμεων κατοχής. Έργα εξωραϊστικά και διακοσμητικά, καθώς και η αγιογράφηση του ναού έγιναν μεταπολεμικά.
Στο ναό συγκεντρώθηκαν σταδιακά και υπάρχουν πάντα κειμήλια ναών της Σμύρνης, που οι πρόσφυγες είχαν καταφέρει να μεταφέρουν μαζί τους.
Το τέμπλο, ο άμβωνας και ο επισκοπικός θρόνος
Ο ναός της Αγίας Φωτεινής κοσμείται με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τον επισκοπικό θρόνο και τον άμβωνα του ναού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στη Σμύρνη, έργα των αρχών του 19ου αι. Η ανακάλυψή τους στη Σμύρνη και η μεταφορά τους στην Αγία Φωτεινή της Νέας Σμύρνης υπήρξε ένα σημαντικότατο γεγονός για τον προσφυγικό κόσμο. Ήταν το 1938 που ο εφημέριος της εκκλησίας του ελληνικού προξενείου Σμύρνης αρχιμανδρίτης Γραπέτης ανακάλυψε, στον ερειπωμένο ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Απάνω Μαχαλά της Σμύρνης, ανέπαφα από τη πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη το 1922, το τέμπλο, τον άμβωνα και τον επισκοπικό θρόνο. Ο πατήρ Γραπέτης ενημέρωσε αμέσως σχετικά την Κοινότητα Νέας Σμύρνης και ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Αθανάσιος Καρύλλος ενήργησε ώστε η ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει από την τουρκική τη μεταφορά των κειμηλίων. Η υπόθεση παρέμενε εκκρεμής, αλλά ο πατήρ Γραπέτης κατάφερε να αποσπάσει την άδεια του βαλή Σμύρνης για τη μεταφορά των κειμηλίων στην Αθήνα. Συσκευασμένα σε κιβώτια τα ξυλόγλυπτα αντικείμενα έφθασαν στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1944, μόλις έξι ημέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς.
| Ο άμβωνας | Το τέμπλο του ναού της Αγίας Φωτεινής | Ο επισκοπικός θρόνος |
Το Ταμείο Κοινοτικών και Ανταλλάξιμων Περιουσιών, στην αρμοδιότητα του οποίου περιήλθαν τα κειμήλια, αποφάσισε να τα παραχωρήσει στη Νέα Σμύρνη (τα διεκδικούσε και η Νέα Φιλαδέλφεια) με υποχρέωση της Κοινότητας Νέας Σμύρνης να πληρώσει τα έξοδα της μεταφοράς από τη Σμύρνη. Τα έξοδα της μεταφοράς και τοποθέτησης του τέμπλου στην Αγία Φωτεινή ανέλαβε ο μικρασιάτης επιχειρηματίας Ηλίας Κοκκώνης. Η αρχική τοποθέτηση δεν κρίθηκε επιτυχής. Τα γλυπτά επανατοποθετήθηκαν με τη γνωμοδότηση της Ανώτατης Τεχνοκρατικής Επιτροπής για την αναστήλωση των κειμηλίων και η συναρμολόγηση και τοποθέτηση εκτελέστηκε από τον ειδικό μηχανικό και ξυλογλύπτη Θ. Νομικό. Τα έξοδα κάλυψε η Ομοσπονδία Μικρασιατικών και Θρακικών Οργανώσεων Αμερικής, η οποία διενήργησε έρανο συγκεντρώνοντας ένα τεράστιο για τη εποχή ποσό.
Το κωδωνοστάσιο του ναού
Σημαντική στιγμή για την Αγία Φωτεινή ήταν η ανέγερση του κωδωνοστασίου με έξοδα του Ιδρύματος «Αλέξανδρος Ωνάσης». Θεμελιώθηκε το 1990 και εγκαινιάστηκε το 1998 και αποτελεί πιστό αντίγραφο του κωδωνοστασίου της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης.
| Ο ναός της αγίας Φωτεινής σήμερα |
Ο ναός της Αγίας Φωτεινής είναι αφιερωμένος στην Αγία Φωτεινή τη Σαμαρείτιδα, πολιούχο της Νέας Σμύρνης, και εορτάζει την Κυριακή της Σαμαρείτιδος
Τη δεκαετία του 1980 έγινε επέκταση του ναού της Αγίας Παρασκευής και δημιουργήθηκε Ενοριακό Νεανικό Κέντρο, ενώ ξεκίνησε και η αγιογράφησή του.
Πηγές:
Σταύρος Ανεστίδης «Η Εκκλησία της Σμύρνης», στο Σμύρνη. Η μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού, Αθήνα 2002, σ. 115-136.
Δήμος Νέας Σμύρνης, Νέα Σμύρνη. Από την Καταστροφή στη δημιουργία, Αθήνα , χ.χ., σ. 132-145.
