Τακτικές Ἱερές Ἀκολουθίες
Τακτικές λέγονται οἱ Ἀκολουθίες πού γίνονται σέ ὁρισμένο χρόνο καί ἀποβλέπουν, συνήθως, νά προετοιμάσουν τούς πιστούς γιά τή Θεία Λειτουργία. Αὐτές εἶναι ὁ Ἑσπερινός, τό Μεσονυκτικό, ὁ Ὄρθρος, καί οἱ Ὧρες.
Α) Ὁ Ἑσπερινός, ὁ μικρός καί ὁ μεγάλος Ἑσπερινός, ἀνάλογα μέ τήν ἑορτή πού ἀκολουθεῖ. Λέγεται Ἑσπερινός γιατί γίνεται τό ἑσπέρας, δηλαδή πρός τό βράδυ. Ἡ δύση τοῦ ἠλίου ἀποτελοῦσε τή λήξη τῆς ἡμέρας καί τήν ἀρχή τῆς ἑπόμενης. Ἀρχίζει μέ τό «Εὐλογητός ὁ Θεός…», ἀκολουθοῦν τροπάρια, αἰτήσεις ἀπό τόν Ἱερέα, τό «Φῶς ἱλαρόν …» καί τελειώνει μέ τό «Νῦν ἀπολύεις τόν δούλον σου δέσποτα…», τό ἀπολυτίκιο καί τήν ἀπόλυση μέ τό «Δι΄ εὐχῶν».
Β) Το Μεσονυκτικό. Περιλαμβάνει τροπάρια, ψαλμούς, ὕμνους καί εὐχαριστήριες εὐχές πρός τόν Θεό, πού μᾶς ἀξιώνει νά δοῦμε τό φῶς τῆς νέας ἡμέρας.
Γ) Ὁ Ὄρθρος. Μετά τό Μεσονυκτικό ἀκολουθεῖ ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, πού περιλαμβάνει ψαλμούς, τροπάρια καί ὕμνους καί ἀναφέρονται κυρίως στόν ἑορταζόμενο ἅγιο τῆς ἡμέρας ἤ τῆς ἑορτῆς, ἀλλά καί ὕμνους πρός τόν Θεό καί τήν Θεοτόκο. Ἔχουμε τόν Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς, τοῦ Σαββάτου, τῆς ἑορτῆς, τῆς Σαρακοστῆς. Μετά τό τέλος τοῦ Ὄρθρου, ἀκολουθεῖ ἡ Θ. Λειτουργία πού εἶναι καί αὐτή τακτική Ἀκολουθία καί τό Μυστήριο τῶν Μυστηρίων.
Δ) Οἱ Ὧρες, εἶναι Ἀκολουθίες πού γίνονται σέ συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα τῆς ἡμέρας. Ἡ πρώτη (Α΄) Ὥρα γίνεται μέ τό τέλος τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὄρθρου, ἡ Τρίτη (Γ΄) Ὥρα γύρω στίς 9 τό πρωί, ἡ ἕκτη (Στ΄) Ὥρα γύρω στίς 12 τό μεσημέρι καί ἡ ἐνάτη (Θ΄) Ὥρα πρίν τόν Ἑσπερινό τῆς ἑπόμενης ἡμέρας, περίπου στίς 3 τό ἀπόγευμα.
Εἶναι κατά βάσιν ψαλμοί καί τροπάρια, πού ἀναφέρονται στά γεγονότα τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου μας: «Κύριε ὁ τό πανάγιόν σου πνεῦμα ἐν τή Τρίτη ὥρα τοῖς Ἀποστόλοις σου καταπέμψας…», «Ὁ ἐν ἕκτη ἡμέρα τε καί ὥρα τῷ Σταυρώ προσηλώσας…», «Ὁ ἐν τή ἐνάτη ὥρα δι ἡμᾶς σαρκί τοῦ θανάτου γευσάμενος…».
Ὑπάρχουν καί οἱ Μεγάλες καί Βασιλικές Ὧρες, οἱ ὁποῖες ψάλλονται κατά τήν παραμονή τῶν Χριστουγέννων, τήν παραμονή τῶν Θεοφανείων καί τή Μ. Παρασκευή. Εἶναι Ἀκολουθίες οἱ ὁποῖες ἀναφέρονται στόν Βασιλέα Χριστό, καί ἐπιπλέον σέ αὐτές – κατά τό βυζάντιο – ἦταν παρών καί ὁ βασιλέας, ἐξ οὐ καί Βασιλικές. Ἀναφέρονται, μέ ἰδιαίτερα τροπάρια καί ψαλμούς, περισσότερο στά μεγάλα γεγονότα τῆς ἡμέρας, πού τελοῦνται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας μέ κατάνυξη καί μεγαλοπρέπεια.
Μαζί μέ ὅλες αὐτές τίς τακτικές ἱερές Ἀκολουθίες πού προαναφέραμε, ὑπάρχουν στή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μας καί οἱ ἔκτακτες.
ἜκτακτεςἹερές Ἀκολουθίες
Ἔκτακτες ὀνομάζονται οἱ Ἀκολουθίες ποῦ γίνονται σέ εἰδικές περιστάσεις ἤ ὅταν τό ζητήσουν οἱ πιστοί. Αὐτές εἶναι: τά ἱερά Μυστήρια, τά Ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ, οἱ Παρακλητικοί Κανόνες, ὁ μικρός ἤμεγάλος Ἁγιασμός, ἡ νεκρώσιμος Ἀκολουθία, ἀλλά καί ἕνα ἀκόμα πλῆθος περιστασιακῶν ἀκολουθιῶν.
α) Ἀκολουθία τῶν Ἐγκαινίων Ἱεροῦ Ναοῦ. Ὅπως οἱ Χριστιανοί ἀφιερώνονται στόν Θεό μέ τό Βάπτισμα, ἔτσι καί οἱ Ἱεροί Ναοί ἀφιερώνονται στόν Θεό μέ τήν Ἀκολουθία τῶν Ἐγκαινίων. Μετά τήν Ἀκολουθία του Ὄρθρου ὁ Ἐπίσκοπος, μαζί μέ τούς Ἱερεῖς καί τούς πιστούς, λιτανεύει τά Ἅγια Λείψανα τρεῖς φορές γύρω ἀπό τόν Ναό. Κατόπιν, μέ πολλή εὐλάβεια, τά τοποθετεῖ μέσα στήν Ἁγία τράπεζα, σέ εἰδικά κατασκευασμένη θέση. Ὕστερα πλένουν τήν Ἁγία Τράπεζα μέ χλιαρό νερό καί κηρομαστίχα, τή σφραγίζουν μέ μύρο, τήν ντύνουν μέ τά καλύμματα καί τήν καθαγιάζουν μέ τήν πανηγυρική Θεία λειτουργία. Κατά τήν Ἀκολουθία τῶν Ἐγκαινίων γίνεται καί ἡ «καθιέρωσις», ὁ ἁγιασμός δηλαδή, τῶν Ἀντιμηνσίων. Ἀντιμήνσιο (αντί-mensa, πού σημαίνει στά λατινικά τραπέζι) εἶναι τά ὑφάσματα ἐκεῖνα στά ὁποία ἀπεικονίζεται τό Πάθος τοῦ Κυρίου, καί κάθε Ἱερέας τελεῖ μόνο πάνω σέ αὐτό τή Θεία Λειτουργία.
β) Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ. Ὁ Ἁγιασμός, πού τελεῖται ἀπό τόν Ἱερέα στόν Ναό ἤ καί ἐκτός τοῦ Ναοῦ, διακρίνεται σέ μικρό καί σέ μεγάλο Ἁγιασμό.
Ὁ Μικρός Ἁγιασμός γίνεται στό Ναό ἀλλά καί στά σπίτια κάθε πρώτη τοῦ μήνα, ὅπως καί σέ ἄλλες περιπτώσεις, π.χ. στήν ἀρχή τῆς σχολικῆς χρονιᾶς, σέ θεμέλια σπιτιῶν, σέ ἁγιασμό καταστημάτων, ἱδρυμάτων κ.ά.
Ὁ Μεγάλος ἁγιασμός τελεῖται τήν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων, τήν παραμονή τῶν Θεοφανείων καί κάθε φορά πού τελεῖται τό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος.
γ)Παρακλητικός Κανόνας. Ἡ Ἐκκλησία μας μέ πολλά μέσα παρηγορεῖ καί ἡσυχάζει τίς ψυχές μας στίς δύσκολες περιστάσεις τῆς ζωῆς μας. Ἕνα ἀπό αὐτά εἶναι ὁ Παρακλητικός κανόνας, ἡ «Παράκληση». Ἡ Παράκληση, μικρή καί μεγάλη, περιέχει ὕμνους, πού ἀπευθύνονται κατ΄ ἐξοχήν στήν Κυρία Θεοτόκο.
Ἡ μικρή Παράκληση ψάλλεται σέ κάθε δύσκολη περίσταση. Με αὐτή παρακαλοῦμε τή Θεοτόκο καί ὅλους τούς Ἁγίους νά μεσιτεύσουν στόν Θεό γιά τή σωτηρία μας καί τήν ἀπαλλαγή μας ἀπό τίς διάφορες δοκιμασίες τῆς ζωῆς.
Ἡ μεγάλη Παράκληση ψάλλεται τό Δεκαπενταύγουστο, ἐναλλάξ μέ τήν μικρή. Λέγεται μεγάλη γιατί ἔχει σχέση μέ τήν μεγάλη Θεομητορική ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου.
δ)Νεκρώσιμη Ἀκολουθία (κηδεία). Ἡ Ἐκκλησία μας παρακολουθεῖ τόν πιστό σέ ὁλόκληρη τή ζωή του καί μέ τήν νεκρώσιμη ἀκολουθία τόν κατευοδώνει στήν αἰωνιότητα. Ἡ νεκρώσιμη Ἀκολουθία ἀποτελεῖ προσευχή γιά τήν ψυχή τοῦ νεκροῦ, ἀλλά καί διδασκαλία γιά ὅσους βρίσκονται ἀκόμη στή ζωή. Ἀποτελεῖται ἀπό χαρακτηριστικά τροπάρια τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τούς Μακαρισμούς, τόν Ἀπόστολο, τό Εὐαγγέλιο, τήν Εὐχή γιά τόν κεκοιμημένο. Ἡ Ἐκκλησία μας πάντοτε μᾶς θυμίζει ὅτι θά ἀναστηθοῦμε καί ὅτι θά ζήσουμε αἰώνια μαζί μέ τούς προσφιλεῖς μας νεκρούς καί τόν ἀναστημένο μας Κύριο Ἰησοῦ Χριστό.
Ἔκτακτες ἀκολουθίες εἶναι καί:
Το «Τρισάγιο», σύντομη προσευχή γιά τόν κεκοιμημένο, πού γίνεται στό κοιμητήριο (στόν τάφο τοῦ νεκροῦ) ἤ στόν ἱερό Ναό.
Το Μνημόσυνο, ἐπίσης προσευχή τῆς ἐνορίας γιά τήν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς τοῦ νεκροῦ, στίς 40 μέρες, στόν ἕνα χρόνο καί στά τρία χρόνια ἀπό τό θάνατό του.
Οἱ εἰδικές Εὐχές τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν εὐλόγηση τῶν ἀπαρχῶν τοῦ καλοκαιριοῦ (τῶν σταφυλιῶν δηλαδή, κατά τήν ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου), τῶν Βαϊων, τῶν αὐγῶν τοῦ Πάσχα, τῆς Φανουρόπιτας. Ἐπίσης ἡ Ἀρτοκλασία, ἡ εὐχή τῆς Βασκανίας, οἱ ἱερές Λιτανεῖες κ.ά.
